Hvernig skal verja sig á stafrænni öld?
Af gefnu tilefni langar mig að hvetja fólk að vera á varðbergi gagnvart þeim hættum sem geta legið í heimi veraldarvefsins. Í gegnum tíðina hefur fólk, sem kannast við mig, haft samband vegna grunsamlegra hluta sem það hefur orðið fyrir í netheimum. Ég get ekki lagt nógu mikla áherslu á það að fólk útvegi sér upplýsingar um öryggi á netinu og sé ávallt á varðbergi.Það eru ýmsir „saklausir“ hlutir sem við nýtum okkur á hverjum degi sem geta veitt fólki aðgang að okkur án þess að við vitum af því. Þetta eru hlutir eins og samskipti, bankaviðskipti, hanga á samfélagsmiðlum, versla, o.þ.h. Ég er að sjálfsögðu ekki að leggja til að fólk hætti þessum venjulegu aðgerðum heldur sé einungis á varðbergi.
Á þeirri tækniöld sem við lifum í í dag er klárlega hægt að segja að við lifum í allt öðru tækniumhverfi en fyrir til dæmis 5 árum. Aðgengi er víðtækara, það eru fleiri hættur og tæknin er talsvert öflugri í dag en áður, eins og t.a.m. mynda gervigreind og annað í þeim dúr. Vefsíður sem við notum í dag eru sífellt grófari í upplýsingaöflun um notendur. Meginástæða upplýsingaöflunar er að sjálfsögðu peningar, vegna þess að á tölvuöld eru upplýsingar sama og peningar, stórar fúlgur fyrir aðila sem safna þeim. Þetta geta verið hlutir eins og þeir sem ég nefndi að ofan.
Það eru til margvísleg dæmi um brot á friðhelgi einstaklinga sem við gerum okkur ekki grein fyrir. Eitt dæmi er að fá sent einkaskilaboð frá samfélagsmiðli þar sem þú ert beðin um að auðkenna þig án þess að þú hafir beðið um slíkt. Ég þekki nokkur dæmi þar sem einstaklingur í sakleysi samþykkir slíkt. Það sem gerist umsvifalaust er að reikningur samfélagsmiðilsins er yfirtekinn, netpósti og farsíma skipt út ásamt lykilorði. Í kjölfarið getur viðkomandi ekki komist í reikninginn sinn og óprúttni aðilinn hefst strax handa. Viðkomandi getur t.d. sent beiðnir um peninga, upplýsingar, eða aðstoð strax á tengiliðalista þar sem enn fleiri verða fórnarlömb viðkomandi. Þetta er að sjálfsögðu gróft brot á friðhelgi og í raun glæpur. Það eru sennilega röð lagabrota sem eru þarna framin eins og brot á friðhelgi, fjársvindl, fjárkúgun, persónuþjófnaður og þar fram eftir götum. Ég ætla samt ekki að lengja þetta með fleiri dæmum en ýmsar raunasögur eru þarna úti.
Að öðlast skilning hvar ógnir leynast
Við getum sennilega flest borið kennsl á þær ógnir sem að okkur steðja. Þær taka á sig ýmsar myndir en ég ætla að stikla á nokkrum þeirra.
Tilraunir til innbrots (að vera hakkaður)
Það felur í sér óheimilan aðgang að persónulegum reikningum eða tækjum. Tölvuþrjótar gætu reynt að giska á lykilorðin þín eða nýtt sér öryggisveikleika til að fá aðgang að gögnum þínum.„Phishing“-póstar eða svindlpóstar
Þetta eru villandi tölvupóstar sem þykjast vera frá virtum fyrirtækjum til að blekkja þig til að afhjúpa persónulegar upplýsingar, eins og lykilorð eða kreditkortanúmer.Persónuþjófnaður
Þetta á sér stað þegar einhver stelur persónulegum upplýsingum þínum (eins og kennitölu, persónuupplýsingum eða bankareikningsnúmerum) til að herma eftir þér, venjulega til að fremja svik eða aðra glæpi.Áreitni á netinu og neteinelti
Þetta eru skaðlegar aðgerðir gegn þér á netinu, sem geta falið í sér að dreifa röngum upplýsingum, senda ógnandi skilaboð eða birta meiðandi athugasemdir á samfélagsmiðlum.Spilliforrit og lausnarforrit
Spilliforrit er skaðlegur hugbúnaður hannaður til að skemma eða fá aðgang að tækinu þínu án leyfis. Lausnaforrit er tegund spilliforrita sem dulkóðar skrárnar þínar og krefst lausnargjalds til að endurheimta aðgang.Ég stikla á stóru hérna og það eru vissulega til ýmsar fleiri aðferðir en þetta er til að gera okkur í hugarlund hvað þetta er og hvernig við getum varað okkur á vafri um veraldavefinn.
Hvernig verjum við okkur gegn þessum ógnum?
Sterk lykilorð
Hugsaðu um lykilorðið þitt sem lykil að nethúsinu þínu; þú myndir ekki vilja að það væri auðvelt að afrita það eða giska á það. Búðu til einstök og sterk lykilorð fyrir hvern reikning þinn. Ef þú hefur áhyggjur af því að gleyma þeim skaltu íhuga að nota lykilorðastjóra. Þetta tól getur búið til og munað flókin lykilorð fyrir þig. Sjálfur nota ég KeePass forritið en þar inni er dulkóðuð skrá sem geymir öll mín lykilorð. Það eru samt mörg slík til þarna úti.Tveggja þátta auðkenning
Þetta bætir öðru öryggislagi við reikningana þína. Fyrir utan lykilorðið þitt (eitthvað sem þú veist), það krefst viðbótarþáttar eins og einstakan kóða sem er sendur í símann þinn (eitthvað sem þú hefur). Jafnvel þó að einhver fái lykilorðið þitt mun hann ekki fá aðgang að reikningnum þínum án seinni þáttarins. Flestir miðlar sem við höfum aðgang í dag bjóða upp á öryggisviðbót af þessu tagi.Kunna að bera kennsl á svindl
Vertu meðvitaður um phishing pósta og svindlskilaboð. Þau líkja oft eftir lögmætum samtökum/fyrirtækjum og biðja um persónulegar upplýsingar. Athugaðu hvort netfangið virðist grunsamlegt eða hvort í því séu málfræðivillur. Aldrei smella á undarlega tengla eða deila viðkvæmum upplýsingum í tölvupósti.Persónuvernd á samfélagsmiðlum
Það er mikilvægt að stjórna því hver sér persónulegar upplýsingar þínar og færslur. Notaðu persónuverndarstillingar á samfélagsmiðlareikningunum þínum til að takmarka hvað aðrir geta séð. Forðastu að birta viðkvæmar upplýsingar eins og heimilisfang þitt, símanúmer eða orlofsáætlanir.Örugg netverslun
Það er þægilegt að versla á netinu, en farðu varlega hvar þú slærð inn kreditkortaupplýsingarnar þínar. Gakktu úr skugga um að vefsíðan sé örugg (slóðin mynd að byrja á „https:“ eða fyrir framan hana mynd af grænum lás) áður en þú kaupir.Reglulegar hugbúnaðaruppfærslur
Að halda hugbúnaðinum þínum, stýrikerfi, þar á meðal vírusvarnarhugbúnaði, uppfærðum er eins og að viðhalda læsingum á nethúsinu þínu. Uppfærslur laga oft öryggisveikleika sem tölvuþrjótar gætu annars notað til að brjótast inn í kerfið þitt.Persónuleg skoðun
Samfélagsmiðlar eru komnir til vera. Persónulega er mér gríðarlega í nöp við samfélagsmiðla þó ég sé vissulega einn af notendum þess, en í litlu mæli. Ég hef ávallt verið með draumsýn hvernig samfélagsmiðlar eigi að vera en því miður er ekki svo. Ég geri mér grein að almennur notandi spáir oft á tíðum ekki í hvernig notandi viðkomandi sé. Við erum mörg hver allt of gjörn á að veita persónulegum upplýsingum út í alheiminn án þess að hugsa út í afleiðingar. Ég er t.d. algjörlega á móti því að dreifa myndum af börnum okkar á samfélagsmiðla aðallega vegna þess að þau hafa ekki gefið okkur fullmeðvitað leyfi til þess. Notkun almennings, þó sérstaklega minnar kynslóðar, er afar slæm á þessum miðlum og er sjálfhverfa í algleymi. Þó ég vilji seint viðurkenna það en börnin mín eru betri notendur á samfélagsmiðlum heldur en jafnaldrar mínir. Persónulega myndi ég nú samt setja 25 ára aldurstakmark á alla samfélagsmiðla, en það er nú bara minn innri harðstjóri sem talar þar.
Hefur þú orðið fyrir tölvuglæp?
Hafir þú lent í fjárkúgun, neteinelti, persónustuldi eða öðrum glæp þá hvet ég þig til að senda ábendingu á This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. sem eru tölvuglæpadeild Ríkislögreglustjóra. Einnig er hægt að hafa samband við lögreglustöð á staðnum sem getur svo haft milligöngu um málið. Ég hvet alla til að kæra hluti af þessu tagi.
Lokaorð
Eftir því sem við fléttum saman líf okkar í auknum mæli við stafræna heiminn, er afar mikilvægt að halda uppi árvekni og meðvitund í samskiptum okkar á netinu. Öryggi okkar á netinu er ekki bara persónulegt mál; það hefur víðtæk áhrif á fjölskyldur okkar, vini og víðara samfélög. Þegar reikningur eins manns er í hættu getur það fljótt leitt til útbreiðslu illgjarns hugbúnaðar eða leka á viðkvæmum upplýsingum, sem hefur áhrif á mun fleiri einstaklinga í ferlinu. Þannig er ábyrgðin á að tryggja öryggi á netinu sameiginleg, þar sem hver netnotandi gegnir mikilvægu hlutverki.
Stafræn árvekni snýst um að vera vakandi og fróður um hugsanlegar ógnir og gera fyrirbyggjandi ráðstafanir til að vernda gögnin okkar. Frá því að viðurkenna merki um phishing-tölvupóst til að viðhalda sterkum, einstökum lykilorðum fyrir hvern netreikning. Aðgerðir okkar geta skipt verulegu máli í öryggi sýndarumhverfis okkar. Öryggi á netinu er ekki einskiptisaðgerð heldur vani sem við þurfum að samþætta í okkar daglega líf.
Ennfremur er mikilvægt að muna að jafnvel öruggustu kerfin eru ekki alveg ónæm fyrir brotum. Stöðug meðvitund er mikilvæg. Vertu upplýstur um nýjustu tegundir svindls, skoðaðu reglulega öryggisstillingar reikninga og vertu varkár þegar þú deilir persónulegum upplýsingum.
Sem samfélagsþegnar ættum við einnig að miðla þekkingu okkar og reynslu hvert til annars. Með því að dreifa vitneskju og bjóða hjálp til þeirra sem kunna að vera minna tæknivæddir, getum við sameiginlega styrkt vörn okkar gegn þeim aragrúa af netógnum sem eru til staðar. Allt frá tímum í heimabyggð til greinar eins og þessarar. Öll viðleitni til að byggja upp öruggara stafrænt samfélag er af hinu góða.
Að lokum, að vafra um stafrænt landslag á öruggan hátt er viðvarandi námsferli, en það er það sem við verðum öll að taka að okkur. Mundu að styrkleiki netöryggis okkar ræðst ekki bara af öryggiskerfum sem eru til staðar heldur einnig af aðgerðum okkar. Í stafræna heiminum, rétt eins og í hinum líkamlega, eru árvekni, meðvitund og sameiginleg ábyrgð okkar bestu tækin til að vernda okkur sjálf og samfélag okkar.
Höfundur er framkvæmdastjóri og tölvunarfræðingur hjá Austurneti
