„Eins og að fljúga inni í borðtenniskúlu“
Þrír af þeim sem stýrðu þyrlunum sem gegnu lykilhlutverk í einni eftirminnilegustu, en um leið erfiðustu, björgunaraðgerð Íslandssögunnar, tóku síðasta sumar þátt í minngarathöfn um atburðinn. Sex sjómönnum var bjargað eftir að skipið Goðinn rak upp í fjöru í Vöðlavík. Mönnunum hefði ekki verið bjargað án aðstoðar frá þyrlusveit bandaríska hersins í Keflavík, en meðlimir hennar hafa síðan hlotið fjölda viðurkenninga fyrir framlag sitt.Það var í desember 1993 sem Bergvík, 137 tonna fiskveiðiskip frá Vestmannaeyjum, standaði í Vöðlavík. Áhöfninni var bjargað en skipið skilið eftir. Eftir áramótin kom björgunarskip tryggingafélaganna, Goðinn, til að draga það á flot.
Við þá iðju var Goðinn að morgni 10. janúar þegar veðrið versnaði skyndilega, brot kom á skipið þannig að það dó á vélinni og skipið rak upp í fjöru. Stýrimaðurinn Geir Jónsson lést, en hinum áhafnarmeðlimunum sex var bjargað við erfiðar aðstæður.
Þyrla Landhelgisgæslunnar, TF-SIF, lagði af stað til bjargar úr Reykjavík og 56. þyrlusveit bandaríska hersins, sem þá var í Keflavík, var kölluð út til vara. TF-SIF varð hins vegar að snúa við vegna veðurs.
Sagan á vel við unga flugstjóra
Meðal þeirra sem tóku þátt í athöfninni í Vöðlavík í ágúst voru flugmennirnir Gary Copsey, Gary Henderson, og John Blumentritt sem komu frá Bandaríkjunum, og fyrrum áhafnarmeðlimir Goðans, þeir Kristbjörn Guðlaugsson og Sigmar Björgvinsson. Allt björgunarsamfélag Austurlands safnaðist saman til að votta þessari einstöku björgunaraðgerð virðingu sína.
Í janúar 1994 var Blumentritt 32 ára gamall flugstjóri og flugmaður í bandaríska flughernum, með ofurstann Gary Henderson, 29 ára, sem flugmann. Í hinni þyrlunni var undirforinginn Gary Copsey, með undirforingjanum Jim Sills við stjórnvöl HH-60 Pave Hawk. Þeir fjórir, ásamt flugvélaverkfræðingi, þremur fallhlífarbjörgunarmönnum í hvoru teymi, og 31 árs flugskurðlækni Rich Assaf frá Cincinnati, tóku þátt í þessari aðgerð. Þeir vissu ekki þá að þetta yrði sú friðaraðgerð sem fengi flest verðlaun í sögu bandaríska flughersins.
„Leið okkar til að ná árangri var að taka góðar ákvarðanir á hverjum tíma. Í hvert skipti sem eitthvað óvænt gerðist, veltum við fyrir okkur afleiðingunum, skoðuðum valkostina, og tókum rétta ákvörðun miðað við aðstæðurnar sem við stóðum frammi fyrir,“ rifjar John Blumentritt ofursti og flugmaður upp.
Hann hætti í bandaríska hernum fyrir tíu árum og hætti svo aftur síðasta sumar — að þessu sinni úr starfi sínu sem prófessor við Flugháskólann í bækistöð flughersins á Maxwell, þar sem hann kenndi ungum liðsforingjum leiðtogahæfni og ákvörðunartöku.
Hann viðurkennir að jafnvel 30 árum síðar deili hann enn sögunni um björgunina í Vöðlavíkurvík með nemendum sínum. „Og það er þess vegna sem þessi saga á svo vel við unga flugstjóra—vegna þess að við vorum ungir flugstjórar þá."
„Þetta er það sem við gerum”
Það tók flugmennina fjórar og hálfa klukkustund að fljúga frá Keflavík til Vöðlavíkur, með viðkomu á Hornafirði til að taka eldsneyti. Sjálf björgunaraðgerðin tók um það bil eina klukkustund. Þrátt fyrir miklar öldur ruggaði Goðinn ekki til hliðanna, þar sem skipið var strand á sandrifi.
Samt sem áður var aðgerðin erfið. Mennirnir voru örmagna, eftir að hafa verið bundnir við skorstein á þaki skipsins og þolað ölduslög í átta klukkustundir. Einn þeirra sem bjargað var glímdi við sykursýki, og annar maður á miðjum aldri var í slæmu ástandi. Þeir voru fyrstir til að vera hífðir upp í þyrlurnar og fluttir á land, þar sem Assaf hlúði að þeim, með aðstoð íslensku björgunarsveitanna sem biðu þar með vélsleða. Þetta var hans fyrsta flug sem læknir, og hann var strax settur í erfiðar aðstæður.
„Þegar við tókum á loft vissum við að þetta yrði erfitt. En eftir því sem við nálguðumst varð það enn erfiðara. Ég upplifði aldrei að við ættum á hættu að hrapa, en það var vegna þess hve vel við unnum saman, bæði í þyrlunni og á jörðu niðri, til að gera það sem við þurftum að gera. Svo já, þetta var dálítið skelfilegt,“ segir Gary Henderson, þá ofursti en nú flugmaður hjá United Airlines.
Lendingin er síðan austfirsk þjóðsaga út af fyrir sig. Vegna ástands mannanna ákváðu flugmennirnir að stefna á Egilsstaði. „Ég tók eftir því að rafmagnslínur voru á einhverjum tímapunkti fyrir ofan þyrluna okkar. Það er ansi lágt.
Í annað skipti sá ég bóndabæ og þurfti að klifra yfir hann. Það er líka ansi lágt. Svo lentum við, Gary Henderson og ég, á vegg af hvítu – snjó og ís – og sögðum: „Við förum ekki í gegnum þetta,” rifjar Blumentritt upp.
Þá ákváðu flugmennirnir að lenda eins fljótt og hægt var – hvar sem það væri. Tækifærið gafst á bílastæði miðbæ Neskaupstaðar, við mikla undrun íbúa nærliggjandi húsa og starfsfólks og viðskiptavina í húsinu sem nú Hótel Hildibrand, sem héldu að þrýstingurinn myndi sprengja gluggana.
Fullnægjandi þótt ég hefði ekki gert annað á ferlinum í hernum
Þrátt fyrir derhúfuna og sólgleraugun, sem hylja andlit hans að hluta, er augljóst að Gary Copsey, fyrrverandi flugmaður frá Nebraska, er djúpt snortinn af þakklætinu sem Austfirðingar sýna honum. Allir vilja spjalla við hann, taka myndir og rifja upp minningar frá gömlum tímum.
„Ísland er næstum eins og okkar annað heimili. Þannig lítum við á Ísland, þó að við komum kannski ekki mjög oft,“ segir hann. „Og þegar við komum aftur, finnst okkur alltaf eins og við séum komin heim vegna þess að fólkið hér er eins og fjölskyldan okkar. Og þau koma fram við okkur eins og fjölskyldu.“
Á sínum tíma var hann aðstoðarsveitarforingi aðgerða og var nýkominn til Íslands. Nokkrum mánuðum síðar tók hann við stjórn yfir hinni virðulegu 56. sveit. „Fólk spyr mig: þegar þú hugsar um þetta, hvað finnst þér um þessa aðgerð og áhættuna sem þú tókst og allt það? Ég segi: „Ef ég hefði ekki gert neitt annað á ferlinum í hernum, þá hefði það verið þess virði.“ Bara tilfinningin eftir að við lentum í Neskaupstað, vitandi að við höfðum bjargað öllum og að við værum örugg – það var gleðitilfinning,“ segir hann einlæglega.
Hann hefur einu sinni líkt aðgerðinni við að fljúga inni í borðtenniskúlu, og hann er enn sammála þeirri lýsingu. „Við vissum að þetta var hættulegt, en við vissum að ef við kæmumst ekki, myndu sex manns deyja. Við kölluðum það í gríni „að fljúga inn í borðtenniskúlu” vegna þess að þegar þú horfir út, er allt hvítt.“
Samankomnir í Vöðlavík 30 árum síðar, frá vinstri: Gary Henderson, John Blumentritt og Gary Copsey úr 56. þyrlusveit bandaríska hersins. Mynd: Marko Umicevic
Lengri útgáfa birtist í Austurglugganum. Hægt er að panta áskrift hér.
