„Ég vil ekki að synir mínir þurfi að vaða minn skít“
„Ég geri varla annað en að neita viðtölum þessa dagana, en ég vildi bara tala við staðarfjölmiðilinn, þó svo ég hafi ekki einu sinni ætlað að gera það fyrst,“ sagði Norðfirðingurinn Grétar Sigursson þegar hann settist niður með blaðamanni Austurgluggans á kaffihúsi í miðbæ Reykjavíkur á dögunum. Grétar er einn þriggja sem hlaut dóm í hinu svokallaða líkfundamáli árið 2004, en kvikmyndin Undir halastjörnu sem byggir á málinu var frumsýnd á dögunum. Viðtalið í heild sinni má lesa í Austurglugganum sem kemur út í dag.
Þann 11. febrúar 2004 fannst lík af karlmanni í höfninni í Neskaupstað, vafið inn í plastpoka og teppi. Níu dögum síðar voru þrír menn handteknir, auk Grétars, þeir Jónas Ingi Ragnarsson og Tomas Malakauskas. Sá látni var Vaidas Jucevicius. Þremenningarnir hlutu allir tveggja og hálfs árs fangelsisdóm fyrir innflutning á amfetamíni, fyrir að koma manninum ekki til aðstoðar og fyrir illa meðferð á líki hans.
Síðan eru liðin fjórtán ár. „Ég hef oft hugsað um hvernig það hefði verið hefði þetta aldrei komist upp. Hvernig mér liði í dag ef ég hefði þurft að þaga yfir þessu alla ævi, aldrei getað talað um þetta við neinn og þá ekki unnið úr þessu,“ segir Grétar, sem að eigin sögn hefur unnið mikið í sjálfum sér eftir verknaðinn. „Ég er búinn að vinna mikið í mínum málum og reyna að sættast við þetta, ég breyti engu héðan af hvort sem er.“
„Mamma mín er harðasta kvikindi sem Guð hefur alið“
Eins og frægt er orðið var líkinu sökkt við netagerðarbryggjuna í Neskaupstað, heimabæ Grétars. Í viðtalinu talaði Grétar mikið um móður sína og segist vera mikill mömmustrákur. Hann sagði meðal annars; „Eins og sannur karlmaður fór ég beint austur til mömmu.“ Hvaða áhrif telur hann að málið hafi haft á móður hans og fólkið í kringum hann?
„Alveg skelfileg, hreint út sagt. Enn þann dag í dag er baklandið mitt ekki það sama og áður. Ég ætlaði aldrei að láta ná mér og í mikilli örvæntingu reyndi ég að ljúga mig út úr þessu öllu saman til að byrja með. Fólkið mitt vissi að ég var í einhverju rugli en gerði sér enga grein fyrir því hve alvarlegt það var. Þetta kom því flatt upp á það og allir voru því skiljanlega ofboðslega sárir og reiðir yfir því hvernig ég kom fram og sumir eru það ennþá. Fólkið í Neskaupstað hefur þó alltaf tekið mér alveg ótrúlega vel og ég vil meina að Norðfirðingar séu besta fólk í heimi. Auðvitað var erfitt fyrir mig að koma austur fyrst á eftir, en í dag er það bara fínt. Enginn staður er betri fyrir mér en Norðfjörður þó svo ég gæti aldrei búið þar aftur.“
Grétar segir að samband þeirra mæðgina sé mjög gott í dag. „Mamma mín er harðasta kvikindi sem Guð hefur alið. Í fyrsta lagi var hún orðin ekkja 24 ára gömul með þrjú börn. Hún barðist og komst í gegnum það með sóma. Hún er í alvörunni sterkasta manneskja sem ég hef hitt, alveg ægilegur jaxl. Það sama var með þetta, hún komst í gegnum það. Ég veit að hún leitaði sér hjálpar og við töluðum mikið saman. Það tók vissulega tíma - en það tókst.“
Grétar segir að málið sæki ekki mikið á sig í dag. „Ég mun hins vegar aldrei gleyma þessu og verð að lifa með því alla tíð. Ég hef mikið unnið í sjálfum mér og tókst til dæmis á við áfallastreituröskun með sálfræðingi erlendis. Þá hef ég verið öflugur innan AA-samtakanna og lagt mig fram við að hjálpa öðrum þar. Þar hef ég eignast góða og trausta vini, samstaðan er mikil og menningin á þann hátt að allir hjálpast að og styðja hvern annan.“
Flutti til Spánar til að vernda börnin
Grétar hefur verið í sambúð með konu síðan 2011 og saman eiga þau tvo syni, sex ára og átta mánaða. Fjölskyldan flutti til Spánar fyrir tæpum tveimur mánuðum og segir Grétar það vera til þess að vernda börnin.
„Ég vil ekki að synir mínir þurfi að vaða minn skít. Þeir verða að fá að lifa sínu lífi óáreittir. Sá eldri kom til mín um daginn og spurði af hverju ég hefði verið krimmi? Af hverju ég hefði verið í fangelsi? Ég hef ekki hugmynd um hvar hann heyrði það, en hann er aðeins sex ára gamall. Þetta er ástæða þess að við fluttum úr landi, til þess að gefa þeim frið. Ég mun aldrei losna við þennan stimpil og vorkenni mér það ekki neitt, en börnin mín eiga ekki skilið að þurfa að standa í þessu bulli.“
Atburðurinn hefur verið dreginn upp reglulega, en meðal annars með þætti um málið í Sönnum íslenskum sakamálum og nú með kvikmyndinni.
„Þetta er rifjað upp aftur og aftur, endalaust. Það er reyndar búið að segja söguna svo oft og krydda hana svo mikið að ég er hættur að þekkja uppruna hennar. Fullt af fólki sem ég þekki er ennþá skíthrætt við mig og veit ekki hvort það á að heilsa eða hlaupa í burtu þegar það sér mig. Ég skil alveg að sumt fólk geti ekki „feisað“ mig, ég meina, hvernig á venjulegt fólk að geta skilið þetta? Hvernig ætti það að geta komið sér í slíkt klandur?
Ég er áberandi og hef alltaf verið. Ég er heldur ekkert feiminn við að vera ég. En það er mjög þreytandi að vera „Grétar líkmaður“, upplifa að fólk sé skíthrætt við mig og líti á mig eins og skepnu. Ég veit að ég er ekki smáfríður, en ég er ekki illmenni. Úti á Spáni er ég bara eins hver annar gúbbífiskur, ég vinn mína vinnu, lifi mínu lífi og er einn af fjöldanum, en það er ótrúlega þægilegt og mikið frelsi.“
Vinnur hjá starfsmannaleigu
Grétar starfar hjá íslenskri starfsmannaleigu sem hann vann hjá áður en hann fór út. „Það er nú kannski hálf vandræðalegt að segja frá því eftir alla umræðuna um starfsmannaleigur í fjölmiðlum síðustu vikur. Við hins vegar settum okkur það strax í upphafi að fylgja öllum reglum, vera með allar tryggingar og húsnæðismálin á hreinu og fengum A+ í fyrstu úttekt. Maður kemur ekki fram við fólk öðruvísi en maður vill að sé komið fram við mann sjálfan. Eftir að hafa setið inni og látið koma fram við þig eins og hund, þá getur þú ekki gert öðrum það.“
„Flesta daga er ég mjög hamingjusamur“
Grétar segist vera nokkuð sáttur með lífið og tilveruna í dag. En hræðist hann að lenda út af beinu brautinni? „Festa daga í dag er ég mjög hamingjusamur. Ég er edrú en hef alveg fallið annað slagið, en það eru aldrei langir túrar og mér hefur borið gæfa til að standa aftur á lappir. Ef ég hins vegar missi stjórn á lífi mínu og dett í neyslu hef ég ekki hugmynd um hvað ég geri. Ég get alveg reynt að ljúga því að ég sé orðinn heilagur, en svo er ekki. Ég veit alveg hvað ég þarf að gera til þess að halda mér góðum. Ég þarf að stunda mína vinnu innan AA-samtakanna, spegla mig í öðrum og vera opinskár og heiðarlegur við sjálfan mig og aðra með mína vankanta og galla. Ég veit að ég gæti orðið milljónamæringur á hálftíma í undirheimunum, en ég veit líka að fallið yrði hátt – easy come, easy go.“
Talið berst að því æskunni, en rannsóknir sýna fram á að áföll í æsku geti litað fullorðinsárin verulega.„Það er alltaf einhver grunnpunktur sem tjónar þig eða breytir þér, hann þarf ekki einu sinni að vera stór. Fyrir mig var gríðarlegt áfall að missa pabba og það er líklega mín beygla. Ég hef alla tíð verið góðhjartaður og hjálpsamur. Systur mínar, sem aldar eru upp við sömu aðstæður og ég, gætu hins vegar ekki brotið lög. Ég er öðruvísi með það og veit ekki af hverju. Ég hef alltaf verið áhættusækinn og lifað hraðar en aðrir. Ég hef í raun aldrei haft vit á því að vera hræddur, bara látið vaða, en það er líka ókostur. Stundum held ég að ég sé fæddur glæpamaður. Enn í dag fæ ég hugmyndir um að fara styttri leiðina, en sem betur fer er ég orðinn klár í því að rökræða við hausinn á mér og sjá að það er bara vitleysa.“
Gefur út barnabók fyrir jólin
Grétar er um þessar mundir að leggja lokahönd á barnabók sem hann hyggst gefa út fyrir jólin. Hún ber nafnið Sammi og Malli, en hann stefnir einnig á að gefa út spil í tengslum við hana. Grétar skrifar textann en myndirnar eru eftir Serbneska listakonu.
Þetta eru smásögur um tvíburana Samma og Malla, en þær fæðast ansi hratt þessa dagana. Grétar segir sögurnar fjalla um hvers kyns norm, eða öllu heldur koma því inn að normið sé alls konar. „Það er eðlilegt að eiga eina mömmu eða einn pabba. Það er líka eðlilegt að tvo pabba og tvær mömmur. Það er líka eðlilegt að alast upp hjá ömmu sinni, bara að alls konar aðstæður séu normal.“
Hvernig kom það til að Grétar fór að skrifa sögur fyrir börn? „Ég hef nú alltaf getað sagt frjálslega frá,“ segir hann og glottir. „Nei, svona að öllu gamni slepptu þá kviknaði hugmyndin þegar ég var að segja syni mínum sögur fyrir svefninn. Ég bjó til karaktera sem sífellt rötuðu í skemmtileg ævintýri og við skemmtum okkur báðir alveg konunglega. Ætli það sé ekki upphafið af þessu öllu saman.“
Grétar stefnir á að gefa bókina börnum sem minna mega sín. „Restina set ég svo í sölu. Ég þarf ekki að selja mörg eintök til þess að koma út á sléttu í þessu verkefni. Ég er sanntrúaður á karma, því meira sem ég geri fyrir aðra því betur líður mér. Alltaf þegar ég á afmæli geri ég góðverk, safna og gef þeim sem þurfa á því að halda, því sjálfan vantar mig ekki neitt. Ég í raun veit ekki um neinn sem gerir eins mikið af góðverkum og ég. Ég er enginn engill og verð aldrei hvítþveginn, segi alltaf að maður verði að leggja inn í karmabankann til þess að vega upp á móti óþekktinni.“
