Fram úr Kófinu
Síðustu tvö ár hafa verið lærdómsrík. Við höfum séð kenningum nýfrjálshyggjunnar rutt á haugana og anda Keynes rísa upp frá dauðum. Við höfum séð hverju vísindi og ríkisvald geta áorkað þegar þeim er beitt af þunga og afleiðingar þess að heykjast á því að nýta þau. Síðast en ekki síst höfum við endurheimt skynbragð okkar á að til sé nokkuð sem heita samfélagsleg verðmæti. Í innviðum. Í samskiptum. Í fólki.Það hefur verið áhugavert að bera saman Ísland og Svíþjóð á þessum mánuðum, bæði staðreyndir og hversu mjög þær geta bjagast á hinni stuttu leið yfir Noregshafið. Óþarfi er að rekja mun á smittölum og andlátum, hvar tókst að halda faraldrinum í skefjum og hvar menn misstu af lestinni þegar í upphafi. Hinsvegar er áhugavert að þrátt fyrir álag af allt annarri stærðargráðu réð sænskt heilbrigðiskerfi við verkefnið. Auðvitað þurfti að fresta ýmsu og forgangsraða og að sjálfsögðu er starfsfólk þreytt. En það kom aldrei til tals að fara þyrfti í samfélagslegar takmarkanir því heilbrigðiskerfið væri að kikna. Aldrei.
Það getur verið stór áskorun í starfi læknis að skilja hvað sé einkenni sjúkdóms og hvað sé einkenni heilbrigðis. Stundum getur svokallaður „einkennaberi“, sá er leitar læknis vegna vanlíðunar af ýmsum toga, hreinlega verið heilbrigðasti einstaklingurinn í sjúklegum aðstæðum. Börn alkóhólista eða maki í ofbeldissambandi eru lýsandi dæmi um þetta. Ef við nú skoðum samfélagið í sama ljósi, hver er þá sjúkur og hver er einkennaberi?
Það má vel færa rök fyrir því að núna sé samfélaginu haldið í spennitreyju vegna lasburða heilbrigðiskerfis (vandamálið er ekki einangrað við Landspítalann). Ég ætla þó að halda því fram að heilbrigðiskerfið sé einkennaberi í sjúku hugarfari sem hefur gegnsýrt samfélagið. Ég á við þá fixídeu að einungis með því að pressa fólk að þolmörkum náist árangur og að sá árangur verði eingöngu metinn á hlutlægan hátt. Að allt sé sóun sem ekki fæst með lágmarks tilkostnaði og hámarks tímanýtingu. Hið sjúklega er þó kannski ekki hugmyndin sem slík heldur að ætla sér þannig að reka samfélag eða nauðsynlegar stofnanir þess. Hvað þá hinar húmanísku lykilstofnanir eins og menntakerfi og heilbrigðiskerfi þar sem yfirgripsmesta og verðmætasta þekkingin býr í fólkinu á gólfinu.
Sóun getur nefnilega verið ýmiskonar. Hvað er það annað en sóun þegar hjúkrunarfræðingur brennur út. Eða þegar barn fær ekki aðstoð við hæfi því kennari berst í bökkum við að sinna þungum og fjölmennum bekk. Það viðgengst gríðarleg sóun á hverjum degi þegar fólk fær ekki tækifæri til að laga brotalamir í starfinu því það er of upptekið við að slökkva elda, redda fólki eða uppfylla blæti fjarlægra skriffinna fyrir skýrslur og excel-skjöl. Brotalamir sem leiða til mistaka.
Oft er haft á orði að við lærum af mistökum okkar. Það er rangt. Við lærum af því að hugleiða mistök okkar og skoða þau í samhengi. Stærsti lærdómurinn af Kófinu mun liggja í því að horfast í augu við og breyta því hugarfari sem leiddi til þess að heilbrigðiskerfið hefur í yfir tuttugu ár bara verið einu hópslysi frá hörmungum.
