Seyðisfjörður 125 ára kaupstaðarafmæli 1. janúar 2020
Svohljóðandi staðfesting um bæjarstjórn á Seyðisfirði var kunngerð 8. maí 1894 þannig : „Vér Cristian hin níundi, af guðs náð Danmerkur konungur ,Vinda og Gauta ,hertogi í Slesvík ,Holtsetaland, Stórmæri, Þéttmerski, Láenborg Aldinborg: Gjörum kunnugt .Alþingi hefur fallizt á lög þessi og vér staðfest þau með samþykki Voru. Landshöfðingi gjörir ráðstöfun til að lög þessi geti öðlast fullt gildi 1. dag janúarmánaðar 1895.“Fyrstu árin
Þá eru íbúar 840. Fimm árum síðar, aldamótaárið 1900, eru íbúar 1164. Reykjavík, Akureyri og Ísafjörður voru fyrir sem kaupstaðir á Íslandi. Seyðisjarðarkaupstaður var því þeirra fámennastur en alls ekki minnstur. Það var ekki fjölmennið sem réði að Seyðisfjörður fékk kaupstaðaréttindin heldur miklu fremur hin gróskufulla atvinnuuppbygging staðarins sem byggðist upp á undra skömmum tíma og tengsl hans við Norðurlöndin og þar með meginland Evrópu. Frá náttúrunnar hendi er hafnaraðastaða óvíða betri á Íslandi. Síldin og Norðmenn með m.a. Ottó Wathne (oft nefndur faðir Seyðisfjarðar) í broddi fylkingar ruddu þar brautina . Í atvinnulegu og efnahagslegu tilliti var Seyðisfjörður allt í einu orðinn stórveldi umfram flesta aðra staði landsins og mikilvægur tengiliður við útlönd.Hann var oft fyrsti viðkomustaður erlendra skipa sem sigldu til Íslands og viðskiptin við útlendinga áttu mikinn þátt í því að efla verslun og atvinnulíf í bænum. Fram að komu Norðmanna hafði Austurland verið afskekktur landshluti enda fjarlægastur höfuðstað Íslands, Reykjavík. Almenningur í öðrum landshlutum vissi lítið um Austurland.
Norðmenn komu landshlutanum á kortið
Brátt varð á allra vitorði að óvíða á landinu væri meira um að vera en einmitt þar. Þar áttu seyðfirsku fréttablöðin stóran hlut að máli eftir að þeirra naut við. Norska var töluð á Búðareyrinni, danska á Öldunni en íslenska á Vestdalseyrinni var skrifað. „Tryllitækin reiðhjól, heldrimannasport, var nýjung. Hér ríða menn mikið og vel,“ skrifar ritstjórinn Þorsteinn Erlingsson. „Ég efast um að ég hafi þrátt fyrir allan minn rómanlestur haft hugmynd um ,hvað fagurbúin kona var fyrr en ég kom til Seyðisfjarðar“ skrifar Sigurður Einarsson
Nöfn fjarðanna fyrir austan urðu nú alkunn í skjótri svipan. Stórhugur einkenndi einstaklinga og þá sem stjórnuðu bænum. Fáir íslenskir bæir bera sterkari svip af sögu sinni . Um það vitna m.a. gömul norsk timburhús og mannvirki á staðnum : Watneshús Ottós 1894 ( heitt og kalt rennandi vatn) Garðarsfélagið 1897 og Hafskipabryggja. Nýtískulegt sjúkrahús var reist 1898. Ein fyrsta vatnsveita í þéttbýli 1903. Ný glæsileg skólabygging var byggð 1907. Vélsmiðja Jóhanns Hanssonar 1907 og Stefánsbúð ST-TH-Jónsson 1907. Fjarðaselsvirkjun 1913, fyrst til að rafvæða og lýsa þéttbýli. Sæsíminn sem tengdi Ísland við Evrópu kom í land á Seyðisfirði 1906. Huginn íþróttafélag stofnað 1913. Pósthús, símstöð, apótek, ljósmyndastofa, klæðskeraverkstæði ,bakarí, prentsmiðja, skósmiður, gosdrykkjaverksmiðja, ölstofur og öflugt menningar og listalíf var m.a. það sem nærðist strax vel í alþjóðabænum Seyðisfirði á upphafsárunum .
Höfnin var og er lífæðin
Erfiðar landsamgöngur hafa verið mikil hindrun fyrir atvinnulíf og búsetuþróun á Seyðisfirði . Hafnaraðstaðan hefur því verið lífæðin, aðdráttaraflið og burðarvirkið í að endurreisa Seyðisfjörð aftur og aftur eftir endurtekin áföll. Nægir þar að nefna stríðsárin 1940-45 þegar bandamenn settu niður birgðastöð fyrir flota sinn á Seyðisfirði . Fjöldi hermanna í firðinum rúmlega þrjú þúsund. Aðstaða fyrir herinn, varnir í landi og á sjó, settu svip sinn á allt mannlíf á staðnum. Næg atvinna var í boði. Og svo fór herinn einn daginn. Þegar síldin synti frá Norðurlandi austur fyrir Langanes tók Seyðisfjörður við af Siglufirði sem stærsti síldarbær landsins á árunum 1960-69. Mikil verðmæti sköpuðust þar fyrir þjóðarbúið. Og svo hvarf síldin eins og hendi væri veifað. Í þorskastríðinu hafði höfnin á Seyðisfirði hlutverk s.s. til viðveru varðskipa okkar og viðgerðar laskaðra og dómtekinna landhelgisbrjóta . Og Þorskastríðinu lauk . Þegar fastar siglingar farþegabílferju voru teknar upp milli Íslands og Evrópu 1975 kom ekki á óvart að Seyðisfjarðarhöfn varð fyrir valinu. Nú 45 árum síðar er þessi eina gátt landsins sjóleiðina enn opinn, frá 2003 vikulega allt árið. Á síðasta áratug 20.aldar var Seyðisfjarðarhöfn ein öflugasta inn og útflutningshöfn uppsjávarafla á landinu. Í dag er hún ein af fjórum fjölsóttustu skemmtiferða-skipahöfnum landsins. Sú öflugasta í landshlutanum.
100 ára kaupstaðarafmælið 1995
Blásið var til þriggja daga hátíðar síðustu helgi júnímánaðar afmælisbarninu til heiðurs. Brottfluttir, heimamenn og gestir fjölmenntu í afmælisveisluna. Meðal gesta voru frú forseti Vigdís Finnbogadóttir ásamt Wathne systrum. Einnig ráðherrar og þingmenn sem færðu afmælisbarninu gjafir. Söngur glens gaman og fallbyssuskot hljómaði um allan bæ. Ljósaskiltið í Bjólfi logaði dag og nótt. Hljómsveitirnar Þokkabót og Todmobil spiluðu fyrir dansi og hátíðinni lauk með því að börn fleyttu 100 ljósakertum út í tjörnina á Sólveigartorgi, við afmælis listaverkið eftir Kristján Guðmundsson . Já mikil hátíð sem seint gleymist þeim sem hana sóttu.
Tíminn líður hratt hratt
Nú þegar Seyðisfjarðarkaupstaður er orðinn 125 ára má m.a. lesa í kynningarbæklingum um staðinn: „Perla í lokaðri skel. Þar sem fossarnir syngja og furðufuglar fæðast. Þar sem þú getur átt á hættu að elska, skemmta þér látlaust, finna þig verða fyrir hughrifum, dansa eða liggja látlaust og sleikja sólina.“ Gestirnir segja frá því að kaupstaðurinn sé skemmtilegur, sérstakur, skrýtinn, listrænn, fallegur, opinn, þenkjandi, alltumlykjandi, furðulegur, svakalegur, friðsæll, dásamlegur, fyndinn, vinalegur, dularfullur, skapandi . Á Seyðisfirði má finna: Huginn íþróttafélag, Skaftfell menningarmiðstöð, Tækniminjasafn Austurlands, Lunga - listahátið ungs fólks, Lunga listalýðskólann, Ölduna, Láruna, Nordica, Sirkus, Tvísöng, Hagavöll, Garðarsvöll, Herðubreið, Sólveigartorg, Sunnuholtsbræður, Hánefsstaðabræður, Bjólfsbakka, Strandarbakka, Múla, Dvergastein, Skálanes, sýslumanninn, El Grillio, List í ljósi listahátíð, Bláu kirkjuna, Regnbogagötuna, Engros, Fossahlíð, Fjarðarána, Norræn, Bláa frystihúsið og Gullver NS 12. Já, allt þetta og margt fleira má finna í firðinum fagra sem ætla má að um 400-500 þúsund gestir heimsæki í ár.
Nýtt hlutverk og ný áskorun bíður nú kaupstaðarins og íbúum hans. Þeir hafa nýlega kosið að gerast þátttakendur í nýju öflugu samfélagi og verða hluti af tæplega 5000 íbúa sveitarfélagi á Austurlandi. Nafnið Seyðisfjarðarkaupstaður, sem íbúarnir hafa stoltir haldið á lofti í 125 ár, verður nú lagt til hinstu hvílu. Er hann síðastur kaupstaða á Íslandi?. Nýtt nafn verður valið á hið nýja sameinaða sveitarfélag.
En fátt fær því breytt að Seyðisfjörður verður áfarm á sínum stað í samnefndum firði með sitt öfluga alþjóðlega mannlíf og heldur vonandi áfram að blómstra á milli Bjólfs og Strandatinds. Fjarðarheiðargöngin, „óskabarnið“, eru nú loksins komið í augsýn. Seyðfirðingar bjóða framtíðina, nýja íbúa og nýjar áskoranir, velkomna í fjörðinn sinn og nýja sveitarfélagið. Kaupstaðnum kæra er þökkuð þjónustan og samfylgdin í 125 ár.
Þorvaldur Jóhannsson, fyrrverandi bæjarstjóri nú eldri borgari á Seyðisfirði.
*Sér til stuðnings vegna fyrri ára hefur höfundur m.a. leitað í frásagnir og heimildir í Byggðarsögu Seyðisfjarðar 1995 (sr. Kristján Róbertsson) og Húsasögu Seyðisfjarðar 1995 ( Þóra B. Guðmundsdóttir)
